Ang piritay sa kulturang Pinoy at ang pangongopya ni Pirena ng anyo ng iba

ANG PIRITAY SA KULTURANG PINOY AT ANG PANGONGOPYA NI PIRENA NG ANYO NG IBA
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nasubaybayan ko rin ng ilang araw ang bagong pantaseryeng Encantadia, na tungkol sa kasaysayan ng apat na magkakapatid na diwata at anak ni Reyna Minea na sina Pirena, Amihan, Danaya at Alena. At nitong huli nga, nasaksihan ng mga tagapanood nito kung paano gayahin ng kontrabidang si Pirena ang anyo ng kanyang kapatid na si Danaya. Siniraan ni Pirena ang kanyang kapatid at gumawa ng mga kaasalang magpapataw ng parusa kay Danaya. Nagawa ito ni Pirena nang kopyahin niya ang anyo ni Danaya at naghasik ng lagim, sinunog ang gamit ng mga karaniwang nilalang sa Encantadia, at pinaghahampas ng yantok at pinagmumura ang mga tauhan nito.

Dahil dito'y naparusahan si Danaya sa kasalanang hindi niya ginawa. Naparusahan siya ng konseho. Hindi alam nina Reyna Amihan at ng konseho na kayang magpalit ng anyo ni Pirena, at siraan ang sarili nitong kapatid upang makuha lamang kay Amihan ang trono. Ipinatapon si Danaya sa mundo ng mga tao bilang parusa.

Ang ginawa ni Pirena ay katulad ng sa piritay, isang malignong kumokopya ng anyo ng isang tao at inililigaw ito sa ilang. Noong bata pa ako, naikwento ng aming tiyahin, si Nanay Roming o Inay Taba, ang hinggil sa Piritay. Isa ito sa mga kinatatakutan noon sa isang nayon sa Batangas. Ang Piritay ay isang uri ng nilalang na kayang kumopya ng anyo ng isang tao, ngunit hindi tao, kundi parang maligno.

Tulad din ito ng diwatang si Pirena na nagbabago ng anyo, at ginagaya ang anyo ng nais niyang gayahin, na akala mo'y yaong taong iyon talaga ang iyong kaharap. Kayang kopyahin ang iyong anyo.

Naalala ko tuloy ang hunyangong nagbabagong anyo, na kinokopya ang kulay ng anumang makapitan nito, tulad ng kulay ng puno o dahon.

Hinagilap ko sa aking naaagiw na isipan ang ikinwento ng namayapang tiyahing si Inay Taba hinggil sa piritay. Kung matatandaan ko pa, ganito niya iyon ikinwento sa amin: May isang taganayon na hinanap niya ang kanyang kapatid. Nakita niya sa bukid, na papuntang bundok ang kanyang kapatid at hinabol niya ito para pauwiin na at makakain. Ngunit ang ginawa ng kanyang kapatid ay nagpahabol. Hanggang sa magkaligaw-ligaw siya sa bundok. Iyon pala ay piritay ang kanyang hinahabol.

Dahil hindi siya umuwi kinagabihan ay hinanap na siya ng kanyang mga kamag-anak. May nakapagsabi sa kanyang mga kamag-anak na nakita siyang pumunta sa bundok kaya doon nagpunta ang kanyang mga kamag-anak, at iba pang taganayon na nakasulo. Nakita siyang nakahandusay sa dawag, may mga sugat.

Kinabukasan ay sinabi ng kanyang kapatid na hindi naman ito lumayo at nagpahabol. Ang sabi naman ng iba pang taganayon na maaaring piritay ang kanyang hinabol at hindi ang kanyang kapatid, dahil nga nakokopya nito ang anyo ng sinumang naisin nito at dalhin sa malayo ang nakatuwaan nito.

Parang ganito rin ang ginawa ni Pirena, na isang tusong diwata, na kahit sariling kapatid ay nais mapahamak makuha lamang ang trono ng Encantadia. Sa Encantadia ay ipinakita rin ang pagbabagong anyo ni Sangre Danaya na nag-anyong aso para lang makatakas kay Pirena na nais siyang paslangin. Nabanggit din ni Danaya sa punong kawal na si Aquil na may kumokopya ng kanyang wangis na dapat nilang malaman kung sino.

Gayunpaman, hindi kaya ang mga malignong tinatawag na piritay ay mga masasamang engkanto tulad ni Pirena ng Encantadia?

Nasa kultura ng mga malalayong lalawigan ang paniniwala sa mga maligno, halimaw, o ibang nilalang na hindi nakikita ng karaniwang tao. Tulad din sa kwento ng Encantadia na hindi alam ng mga tao na ito'y umiiral. Nariyan sa ating kultura ang mga kilalang kwento ng mga aswang, tiyanak, tikbalang, manananggal, at iba pa. At ang di gaanong popular na kwento ng piritay.

Salamat sa aklat na "Nabighani" ni Fr. Albert Alejo

salamat sa aklat ng mga tulang isinalin ni Fr. Albert Alejo, na siya ring nagsalin sa wikang Filipino ng Rerum Novarum na isang encyclical on workers rights

Sa kaarawan ng aking kaklase

Paglalakbay upang saksihan ang LUA, isang tradisyunal na pagtula sa Batangas

PAGLALAKBAY UPANG SAKSIHAN ANG LUA, ISANG TRADISYUNAL NA PAGTULA SA BATANGAS
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kailangan kong umuwi sa pista sa isang nayon sa Batangas sa Mayo 16 upang saksihan at kunan ng video ang isinasagawang LUA (binibigkas ng lu-wá) o pagbigkas ng tula mula sa tuklong (maliit na kapilya) kasabay ng prusisyon ng mga taganayon alay sa patron, at bibigkasin sa isinagawang entablado sa dulo ng nayon, at maglulua muli pagbalik na sa tuklong. Karaniwang ikaanim ng gabi nagsisimula ang prusisyon.

Ilang beses ko nang nagisnan ito mula pa nang ako'y bata pa habang nagbabakasyon sa nayon ng aking ama. Kaya malimit kong marinig noon na may lulua raw, at si ganito o si ganoon ang lulua. Ngunit noong isang taon ko lamang naisip na i-record ang tungkol sa LUA, ngunit noong panahong iyon ay wala pa akong kamera o cellphone camera na magagamit para i-record iyon. Kaya ngayong taon ko ito magagawa pagkat may cellphone camera ako na magagamit. Buti na lang at may gamit ako ngayon.

Sabi ng nakatatanda kong kapatid na babae, hindi lamang sa pista sa isang nayon sa Balayan mayroong naglu-LUA, kundi sa maraming bayan din tulad ng Taal at Nasugbu. Ayon pa sa kanya, alam ng mga nakaririnig noon kung saang bayan nagmula ang lua pag narinig na nila ang punto (o pagsasalitang may punto). May iba na taun-taon ay nagsusulat ng tula para bigkasin ng mga lulua, habang sa ibang bayan o nayon naman ay may nakahanda nang lua na bibigkasin na lamang.

Bilang isang makata at manunulat, tungkulin ko sa panitikan na ipalaganap at isalaysay ang mga ganitong pagtitipon lalo na't ito'y mahalagang bahagi ng ating panitikan. Nais kong isulat ang hinggil dito dahil wala pa akong nakita sa mga aklat-pampanitikan na nagsulat hinggil sa tradisyunal na pagtula sa Batangas, ang LUA, bagamat may naglagay na nito sa youtube ngunit walang anumang paliwanag. Nais ko itong gawan ng mahaba-habang sanaysay at pag-aaral.

Kailangan kong umuwi sa Mayo 16 para maisagawa ko ang saliksik, dahil kung hindi ko ito magagawa ngayon ay next year pa (2017) ko na ito magagawa. Doon muna ako tutuloy sa matandang bahay ng mga namayapa kong mamay, kung saan wala nang taong nakatira doon. At sa ulilang bahay na iyon magpapalipas ng isa o dalawang araw upang mapaghandaan pa ang saliksik na ito hinggil sa LUA ng Batangas.

Pagsasanay sa Climate Reality ngayong Marso 14-16, 2016

PAGSASANAY SA CLIMATE REALITY NGAYONG MARSO 14-16, 2016

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ilang taon na rin akong inimbita para mag-training sa Climate Reality Project with Al Gore. Ang problema ko noon ay sa ibang bansa gaganapin at kailangan ng malaking halaga para sa spnsorship. Libre ang training, ngunit bahala ka sa gastos sa eroplano mo at hotel booking. Hindi kaya ng bulsa ko ang gastusin.

Ngayong 2016, gaganapin na ito sa Maynila sa Marso 14-16. Kaya agad akong nagpasa ng application form at nagbakasakaling isa sa mga mabigyan ng pagkakataong makapag-training kay Al Gore. Libre ang training at di na magastos dahil Maynila lang ito, malapit sa CCP Complex. Mas maliit ang gastos kumpara sa libreng training sa ibang bansa. Di ko na rin kailangang mag-hotel booking dahil di na ako sa hotel tutuloy kundi sa bahay ng nanay ko sa Maynila.

Ang kalaban ko lang dito sa atin ay traffic. Kaya matulog ng maaga, ayusin ang alarm clock, agahan ang gising at pagkilos upang makarating ng on time sa training.

Maraming salamat at natanggap ako bilang isa sa mga magte-training kay Al Gore. Una kong narinig na sinabi niyang ilulunsad ang next training ng Climate Reality Project sa Marso 2016 dito sa Pilipinas nang makadaupang-palad namin siya sa Green Zone ng COP 21 sa Paris nitong Disyembre 2015, kasama ang iba pang mga naglakad sa climate pilgrimage.

Sa muli, maraming salamat sa pagkakataong ito na ibinigay sa inyong lingkod.

Nuong nakaraang Enero nang ako ay mag-apply sa training na ito ay nakasulat sa application form kung ano ang sampung gagawin ko matapos ang tatlong araw na training na ito. At ito ang aking isinagot:

1. Organize a climate event on April 22 (International Earth Day), June 5 (World Environment Day), and other days relating to the climate and the environment)

2. Write an article, whether it be news article, features and essay, about the climate.

3. Interview people and conducting researches on areas devastated by climate change in the Philippines.

4. Write a blog about climate and sharing it to social media.

5. Research certain laws on climate, form a group to review and analyze it, and then give a suggestion on congress and senate.

6. Give a talk on climate forum in schools, offices, and communities.

7. Organize mass mobilizations for the issue of climate justice.

8. Write a poem twice a week about the issue of climate.

9. Talk with village chieftains in the rural areas about the issue of climate change.

10. Publish a book of poems, stories, and essays, regarding climate.

Ang sampung ito ang ipinangako kong aking gagawin matapos ang training. Kaya pagbubutihan ko ang pag-aaral na ito, dahil bihira ang pagkakataong ibinigay na ito, at masarap sa pakiramdam na isa ako sa nabigyan ng bihirang pagkakataong ito. Kaya maraming, maraming salamat sa lahat ng mga sumuporta upang isa ako sa matanggap na mag-training sa Climate Reality Project with Al Gore.

Tinanong din ako ako sa application form kung anu-ano ang mga samahang ire-representa ko sa Climate Reality Project, at ito ang mga inilagay ko. Isinulat ko muna ay Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ). Akala ko, sapat na iyon. Nagtanong uli kung ano pa. Isinulat ko naman ay Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP). Enter sa computer. Ano pa raw organisasyon. Kaya inilagay ko naman ay SANLAKAS. Enter uli sa computer. Akala ko, marami pang itatanong na org, pero hanggang tatlo lang. Kaya ang tatlong iyan ang nire-represent ko sa training ng Climate Reality Project ngayong Marso. Para kumpleto, nagpasa rin ako ng aking litrato at resume.

Maraming salamat sa mga kasama sa PMCJ, Climate Walk from Manila to Tacloban (2014), People's Pilgrimage from Rome to Paris (2015), Jubilee South - Asia-Pacific Movement on Debt and Development (JS-APMDD), SANLAKAS, BMP, Kongreso ng Pagkakaisa ng mga Maralita ng Lungsod (KPML), Partido Lakas ng Masa (PLM), Zone One Tondo Organization (ZOTO), Alyansa ng Manggagawa sa Agrikultura (AMA),  Metro Manila Vendors Alliance (MMVA), at sa itinayo kong grupong pampanitikan na Maso at Panitik, sa Green Collective, Green Convergence, Green Peace, Green Coalition, Diwang Lunti, Nuclear-Free Pilipinas, Consumer Rights for Safe Food (CRSF), at marami pang iba.

Nawa'y malaki ang maitulong ng training na ito sa ating kampanya para sa climate justice. Tulad ng isinisigaw namin sa 1,000 km na Climate Walk noong 2014 mula Maynila hanggang Tacloban, "Climate Justice, Now!"

Kamatayan ng dalawang nobelista

KAMATAYAN NG DALAWANG NOBELISTA
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ika-19 ng Pebrero, 2016, dalawang higanteng nobelista ang namaalam na. Namahinga mang tuluyan ang katawan nina Harper Lee at Umberto Eco, ang kanilang mga nobela ay mananatiling buhay.

Isinilang si Harper Lee sa Monroeville, Alabama sa Estados Unidos noong ika-28 ng Abril, 1926, kung saan doon na rin siya namatay sa gulang na 89. Isinilang naman si Umberto Eco sa Alessandria, Piedmont, sa Italy noong ika-5 ng Enero, 1932, at namatay sa Milan, Lombardy, sa Italy sa gulang na 84.

Kinilala si Harper Lee bilang nobelista nang malathala ang kanyang nobelang "To Kill a Mockingbird" noong 1960. Kinilala naman si Umberto Eco nang malathala naman ang kanyang nobelang  "Il nome della rosa (The Name of the Rose)" noong 1980.

Noong una'y kilala si Harper Lee na nobelistang may iisang nobelang nalathala. Ngunit nitong Hulyo 2015 ay inilathala ang kanyang ikalawang nobela na pinamagatang "Go Set a Watchman", na umano'y isinulat noong kalagitnaan ng 1950s, na sa kalaunan ay sinabing iyon ang unang burador ng nobelang "To Kill a Mockingbird". Nakapagsulat din siya ng mga artikulo para sa iba't ibang magasin, tulad ng "Love—In Other Words" sa magasing Vogue, na nalathala noong 1961, at "Open letter to Oprah Winfrey" sa O: The Oprah Magazine, noong Hulyo 2006. Nagwagi ng Pulitzer Prize noong 1961 ang kanyang nobelang "To Kill a Mockingbird".

Si Umberto Eco naman ay marami pang inilathalang nobela matapos ang The Name of the Rose. At ito'y ang mga sumusunod: Il pendolo di Foucault (1988; isinalin sa Ingles na Foucault's Pendulum, 1989); L'isola del giorno prima (1994; isinalin sa Ingles na The Island of the Day Before, 1995); Baudolino (2000; isinalin sa Ingles na Baudolino, 2001); La misteriosa fiamma della regina Loana (2004; isinalin sa Ingles na The Mysterious Flame of Queen Loana, 2005); Il cimitero di Praga (2010; isinalin sa Ingles na The Prague Cemetery, 2011); at ang Numero zero (2015; isinalin sa Ingles na Numero Zero, 2015). Nagsulat din siya ng iba pang mga aklat na hindi kathang-isip (non-fiction books), antolohiya, at mga aklat pambata.

Si Harper Lee ay nakilala ko noong nasa high school pa ako dahil lagi ko nang nakikita sa mga bookstore ang kanyang nobelang "To Kill A Mockingbird", at sa mga book review. Si Umberto Eco naman ay nakilala ko dahil tinalakay siya ni Edgar Calabia Samar sa aklat nitong "Halos Isang Buhay: Ang Manananggal sa Pagsusulat ng Nobela", kung saan nagbigay pa siya ng isang seksyon dito na may pamagat na "Si Eco at ang Pagsisiyasat sa Kaligirang Historikal".

Dalawang higante ng panitikan. Parehong petsa ng mamatay. Nauna sa kanila'y sabay ding namatay ang dalawa pang higante ng panitikan - sina William Shakespeare at Miguel de Servantes, kung saan sa darating na Abril 23, 2016 ay sabay na gugunitain ng mundo ang kanilang ika-400 anibersaryo ng kamatayan.

Ang pamana nina Lee at Eco ay hindi mamamatay, bagkus mananatili, di lamang sa puso ng kanilang mga tagahanga, kundi sa mga susunod pang mga salinlahing hindi pa sila kilala, ngunit makikilala sila dahil sa kanilang naiwang pamana sa panitikang pandaigdig.

Wika nga ni Isagani Cruz, pangulo ng The Manila Times College: "Writers do not die nor fade away. They live forever in their masterpieces." Isinalin ko ito ng ganito: "Ang mga manunulat ay hindi namamatay o kusang naglalaho. Sila'y nabubuhay magpakailanman sa pamamagitan ng kanilang mga lakang-akda o obra-maestra." 

Siyang tunay, pagkat nabuhay tayong kapiling na natin ang kanilang mga akda, at kung pipiliin nating matiyagang basahin ang kanilang mga obra ay mapagninilayan natin ang timyas ng panitik na kanilang pamana.

Mga pinagsanggunian:
http://www.theguardian.com/books/2016/feb/19/harper-lee-author-to-kill-a-mockingbird-dies-alabama
http://www.theguardian.com/books/2016/feb/20/italian-author-umberto-eco-dies-aged-84
https://en.wikipedia.org/wiki/Harper_Lee
https://en.wikipedia.org/wiki/Umberto_Eco
aklat na Halos Isang Buhay, ni EdgarCalabia Samar

Pagmumuni sa Araw ng mga Puso

PAGMUMUNI SA ARAW NG MGA PUSO

Ano po kayang aktibidad sa Heart Center ngayong Araw ng mga Puso?

May magagawa kaya silang pagbabago sa mga pulitikong walang puso? (Wala? Wala ngang puso, eh.)

Sinong kandidato ang napupusuan mo?

Bakit pag kampanyahan, nagiging may puso ang mga pulitikong walang puso? (Syempre, dahil sa boto.) Nakakaarkila kaya sila ng puso kaya sa mga dukha' y muling nangangako?

Aming asong nabikig ng stick ng banana q

AMING ASONG NABIKIG NG STICK NG BANANA Q

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nabilaukan kanina ang aming asong si Kristyan, alaga ng BMP. Pumasok sa kanyang ngalangala yung nabaling stick ng banana cue. Hindi niya matanggal. Hindi naman niya alam paano gamitin ang kanyang dalawang unahang paa para tanggalin ang bikig, di tulad nating mga tao na susungkitin lang natin ng daliri ang anumang nakabikig sa atin.

Nag-alala kami ng mga kasama. Nakita kong may dugo na ang kanyang gilagid at ikot ng ikot para matanggal ang stick. Miting kanina ng mga taga-Sanlakas sa Sanlakas ofc, at nagmiryenda ng banana cue at lumpya.

Sino ba ang magtatanggal ng stick sa loob ng bibig ng aso, baka makagat sila o masugatan ng ngipin ng aso. Kailangang dalhin sa beterinaryo para ipatanggal yung stick na nakabikig.

Mas makapal ang stick ng banana cue kaysa stick ng barbecue na lagi niyang binabali ng ngipin. Ikinabit ko muna ang tali niya sa leeg para hindi siya tumakbo at makontrol ko para makuha yung nakabikig sa kanya.

Nagpahanap ako ng plais na long nose para pantanggal nang hindi nasasagi ng ngipin ng aso ang aking kamay. Wala. Ang meron ay hand grip. Mas malaki kaysa long nose na pahaba naman. Pinahawak ko sa isang kasama yung hand grip habang hawak ko naman ang bibig ng aso. Ngunit dahil hindi naman niya alaga iyon ay nag-alala siyang makagat. Dahil atubili siya at di naman niya alaga ang aso, kinuha ko na ang hand grip para matanggal na.

Mabait si Kristyan, habang hawak ko yung tali sa leeg, kinausap ko, buka bibig, at ipinasok yung hand grip, umilag. Ipinasok ko muli at umilag muli. Hanggang naipasok ko na sa bibig niya yung hand grip at nailuwa niya yung 3-inches na stick na nagpahirap sa kanya.

Dali-dali kong binigyan ng tubig si Kristyan, at marahil dahil sa pagod, halos kalahati rin sa inuman niya ang naubos. Malungkot na naman siya kasi kailangan kong umalis para sa ilang gawain.

Aral: Huwag bigyan ng stick ng banana cue ang aso para kanyang paglaruan ng ngipin at bali-baliin upang di na siya muling mabikig.