Pambungad sa aklat na "BAKAL AT KALAWANG"

Pambungad

ANG SUMISIRA SA BAKAL 

AY ANG SARILING KALAWANG

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa sa metalikong elemento na ating nakikita at nahihipo ang bakal. Sa agham, Fe ang simbolo nito, na mula sa salitang Latin na ferrum. Ang atomic number nito ay 26, habang ang atomic weight nito ay 55.847. Pag kinalawang ito, nagbabago ito ng anyo at nagiging oxidized iron na may simbolong FeO or Iron Oxide. Matigas ang bakal at hindi natin ito basta-basta mababali, ngunit nasisira ang bakal sa kanya mismong kalawang. Ibig sabihin, mula sa kalooban ng bakal nagmumula ang kanyang pagkasira.

Gayundin sa buhay ng tao at ng lipunang ating ginagalawan. Kung paanong sinisira ng kalawang ang bakal, sinisira rin ng kasakiman ang mismong pagkatao, ang pagkamakasarili'y nakasisira ng malinaw na isip, ang paghahangad ng limpak-limpak na tubo'y nakawawasak ng puso, ng kalooban, kaya nalilimutan na ang pakikipagkapwa. Nakangingilo ang mga bakal na tarangkahang kinakalawang na sa tagal. Kailangang langisan na ang bisagra nito upang madulas na maigalaw.

Mahirap gamitin, halimbawa, ang kinakalawang na liyabe katala dahil maganit na ito o kaya'y tila mababaklas na at maluwag ang ikutan nito. Gayunman, magagamit pa ito ng mga determinadong gawin ang mga nararapat. Ngunit kayhirap pagtiisan sa matagal na panahon ang mga kalawanging gamit tulad ng liyabe katala.

Kinakalawang din ang mga bagay na hindi ginagamit, tulad din ng utak, hindi nahahasa, pumupurol. Marami tayong pinag-aralan at natutunan ang ating nakakalimutan na dahil di natin nagamit ng matagal na panahon. Nawawala ang ating mga pinagsanayan. Ayon nga sa awiting "Sayang ka" ng mangangantang ASIN:

(Sayang ka, pare ko)

Kung 'di mo ginagamit ang 'yong talino

(Sayang ka, aking kaibigan)

Kung 'di mo ginagamit ang 'yong isipan

(Ang pag-aaral ay 'di nga masama)

Ngunit ang lahat ng pinag-aralan mo'y matagal mo nang alam

(Ang buto ay kailangan diligin lamang)

Upang maging isang tunay na halaman

Sa isang pelikula nga ng idolo kong si FPJ (Fernando Poe Jr.), di ko na matandaan ang pamagat, sinabi ng kontrabida sa kanyang kasosyo, "Kinakalawang ka na", na ang ibig niyang sabihin ay sumasablay na siya sa pagbaril, hindi na makatama, kaya nakawala ang kalaban at namatay ang kanyang mga tauhan.

Tubig o kaya'y dampi o singaw ng tubig ang kadalasang dahilan ng kalawang. Kaya dapat patuyuin agad ang anumang madaling kalawangin, tulad ng telebisyon, radyo, isteryo at kompyuter. Kailangang pinturana din ang mga tarangkahang bakal upang huwag kalawangin.

Si Stalin (na ang pangalan ay nangangahulugang BAKAL) ay malupit na pinuno ng kanyang panahon, ngunit nang mamatay na, ang kanyang mga ipinundar ay unti-unting kinalawang at iginupo hanggang sa ito'y bumagsak at naglaho. Kinalawang ang pundasyon dahil sa kalupitan at pagpatay sa maraming manggagawa't magsasaka. Ngayon, ang katawagang Stalinismo ay isang karima-rimarim na sistemang hindi dapat tularan.

Sa ating bayan, inuuk-ok ng kalawang ang mismong ating pamahalaan. Pinamumugaran ito ng mga trapong walang pagkandili sa mga maliliit. Itong mga trapo (o tradisyunal na pulitiko) ay inihahalal ng taumbayan dahil nais nilang maging lingkod bayan. Inihalal dahil wala namang mapagpipiliang matino ang masa. Gayundin naman, ang mga trapong ito'y karaniwan nang gumagamit ng 5 G (guns, goons, gold, garbage, garci). Di dapat gumamit ng baril, sanggano at mamudmod ng salapi upang manalo. Di kailangang marumi ang halalan. Hindi dapat mandaya tulad ng naganap na kontrobersyal na Hello Garci na nagpanalo sa isang pangulo nang tumawag ito sa isang komisyoner ng Comelec sa panahon mismo ng kampanyahan. Ang 5 G na ito ang kalawang na sumisira sa ating bayan, lalo na sa ating karapatang maghalal ng ating gustong kandidato, kahit naman alam nating wala tayong mapagpipilian, dahil pawang mga elitista't mayayaman ang may kakayahang mangampanya. Minsan, kailangan pang mag-artista ng pulitiko upang makilala, o kaya naman ay ang mga artista ang maging pulitiko.

Kailangang mabago ang kalagayang ito ng ating bayan. Kailangan nating pairalin ang dalawang mahalagang diwa upang maging maayos ang bayang ito - ang pagpapakatao at ang pakikipagkapwa-tao. Dalawa itong dapat nating taglayin upang maging matiwasay, payapa, at maunlad ang ating buhay. Huwag nating hayaang mamayani ang kalawang ng inggit, kapalaluan, kasakiman, katakawan, pang-aapi, pangmamaliit at pangmamata sa iba. Dapat nating pairalin ang bakal na prinsipyo't determinasyong lupigin ang mga kalawang na yumuyurak sa ating dangal at pagkatao.

Kaakibat ng pagpapakatao at pakikipagkapwa-tao ay ang pag-ibig natin sa ating kapwa at paggalang sa karapatan ng bawat isa. Ang mga karapatang ito'y nakaukit mismo sa Pandaigdigang Pahayag ng Karapatang Pantao (Universal Declaration of Human Rights o UDHR) na sinang-ayunan at pinagtibay ng iba't ibang bansang kasapi ng United Nations noong Disyembre 10, 1948. Matutunghayan sa aklat na ito ang isinagawang patula ng buong dokumento ng UDHR. Ito'y ginawa upang mapreserba at maipakilala pa sa iba't ibang malikhaing paraan ang ating mga karapatan bilang tao.

Kailangan nating mangahas magtagumpay. Nakakamit ang tagumpay sa determinasyong ituloy ang magandang adhikain bagamat paulit-ulit man tayong nabigo't bumagsak, pagkat bawat pagbagsak ay may naiiwang aral, bawat sugat ay nag-iiwan ng pilat ng karanasan, pagkat bawat determinasyon ay pagpawi sa kalawang ng kabiguan. Tuloy ang laban! Gayunman, hindi tayo dapat mangarap lang ng gising at nag-aabang na lang ng tagumpay, kung paanong nag-aabang na lang ng pagbagsak ng bayabas sa bibig si Juan Tamad. Dapat tayong kumilos upang ito'y maging ganap na katuparan.

Sampaloc, Maynila

Nobyembre 27, 2009

Bayanihan sa Dyip

BAYANIHAN SA DYIP

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Bata pa ako'y kinagisnan ko na ang bayanihan sa dyip. Noon, lalo na sa paaralan, inilalarawan ang bayanihan na pagtutulungan ng ating mga ninuno sa pamamagitan ng sama-samang pagbubuhat ng bahay upang ilipat sa isang lugar. Walang bayad kundi pakain lamang. Pakikisama, pagtutulungan.

Ako mismo'y saksi noong bata pa ako, marahil ay apat o limang taong gulang pa lamang, nang binuhat ng aking mga kamag-anak ang kalahati ng bahay ng mga tatang, ng may layong sampu o labindalawang metro, marahil ay mga limampu o animnapung hakbang. Ang binuhat na bahay ang siyang naging tahanan ng aking Tiyo Pablo, na nakatatandang kapatid ng aking ama. Nangyari iyon sa nayon ng aking ama sa lalawigan ng Batangas.

Subalit dito sa lungsod ng Maynila, mas nakita ko kung paano nga ba ang bayanihan. Doon sa araw-araw kong pagsakay sa dyip patungo at pauwi mula sa paaralan. Madalas kong sakyan noon ay ang dyip na biyaheng Balic-Balic - Quiapo at Quiapo - Pier papunta at pabalik mula sa eskwelahan.

Dito sa lungsod, karaniwang walang konduktor, di gaya sa bus, o sa malalayong ruta ng dyip tulad ng biyaheng Cubao-Antipolo. Magbabayad ka ng pamasahe mo, at iaabot mo sa tsuper. Subalit kapag malayo ka sa tsuper, ang pera mo'y aabutin ng kapwa pasahero mula sa iyo at pasa-pasang iaabot hanggang makarating sa tsuper ng dyip. Sa pagsusukli naman ay gayon din, iaabot ng drayber sa mga pasahero ang sukli mo hanggang sa makarating sa iyo. At maiaabot sa iyo ang pamasahe mo nang eksakto, kung gaano ang sukli ng tsuper. Kumbaga ay may tiwalaan sa kapwa pasahero, at walang nangungupit ng sukli. 

Oo, tiwalaan ang isa sa mga sangkap ng bayanihan sa dyip. Ang mismong akto ng pag-aabot ng bayad at sukli ng tsuper at kapwa pasahero ay isa nang bayanihan na kusang dumadaloy sa bawat isa. Sa munti mang pagkilos ay kitang-kita ang pagtutulungan at bayanihan ng bawat isa. 

Kung sakali namang nasiraan ang dyip, ibabalik ng tsuper ang ibinayad ng mga pasahero.  Tiwalaan pa rin. Ibinabalik ang ibinayad ng pasahero sapagkat di ka naman naihatid sa paroroonan mo at upang iyon naman ang gamitin mong pamasahe sa dyip na susunod mong sakyan. Walang nakasulat na patakaran, subalit alam ng tsuper at mga pasahero ang gayong kaayusan.

Kung sakali namang kailangang itulak ang dyip dahil tumigil, magkukusang bumaba ang ilang pasahero upang itulak ang dyip hanggang sa ito'y umandar muli at sila'y muling makabiyahe. Masaya naman ang mga pasaherong nakatulong upang umandar ang dyip nang walang hinihintay na kapalit. Bagamat ito'y abala minsan, lalo na sa mahuhuli sa trabaho.

Sadyang ang bayanihan ay nasa kultura na natin, at nagagamit sa iba't ibang pagkakataon. Kahit na ang kuyog, na isang anyo ng pagkilos upang kamtin ang katarungan, ay isa ring bayanihan ng taumbayan. Halimbawa na lamang, may masamang taong nakagawa ng krimen, at kinuyog ito ng taumbayan. Nagbayanihan ang taumbayan upang saklolohan ang nabiktima ng krimen. Kumbaga'y ramdam ng taumbayan na kailangan nilang magkaisa sa pagkakataong iyon upang masawata ang mga pusakal na baka sila rin ang mabiktima ng mga ito balang araw.

Sa unang halimbawa ng bayanihan, yung pagbubuhat ng bahay, karaniwan nang magkakakilala ang mga nagtutulong-tulong na magbuhat ng bahay. Sa ikalawang halimbawa naman, sa loob ng dyip, hindi naman magkakakilala ang mga pasahero. Subalit kitang-kita natin dito ang bayanihan, lalo na sa pag-aabot ng bayad at sukli. Sa ikatlong halimbawa, sa kuyog, may magkakakilala man o hindi magkakakilala ngunit biglang nagkaisa.

Gayundin naman, ang dyip bilang simbolo rin ng pagkamalikhain ng mga Pinoy, ay pinatingkad pang lalo ng bayanihan. Bagamat maliit na kabutihan kung maituturing ang pag-aabot ng bayad at sukli sa kapwa pasahero, ito'y isang magandang halimbawa ng bayanihan na hindi natin dapat makalimutan, bagkus ay ibahagi at ipakilala pa sa higit na nakararami.

Lakad Laban sa Laiban Dam

LAKAD LABAN SA LAIBAN DAM

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Matatag na buto, resistensya, determinasyon. Ito ang puhunan ng mga nagmartsang katutubo at taumbayan, kasama ang inyong lingkod, sa 148-kilometrong aktibidad na tinaguriang "Lakad Laban sa Laiban Dam". Nagsimula ito sa bayan ng Gen. Nakar sa lalawigan ng Quezon, hanggang sa Maynila mula Nobyembre 4 hanggang 12, 2009.

Isa ako sa nakiisa sa mga nagmartsa laban sa Laiban Dam. Ngunit hindi ko ito naumpisahan dahil sa ikalawang araw na ako bumiyahe. Ako ang nag-iisang kinatawan na pinadala roon ng grupong FDC (Freedom from Debt Coalition) sa mahabang lakarang iyon. Ang KPML (Kongreso ng Pagkakaisa ng mga Maralitang Lungsod) na kinabibilangan ko ay kasapi ng FDC. Natagpuan ko ang mga nagmamartsa sa Barangay Llavac, sa bayan ng Real sa lalawigan ng Quezon. Nagsimula akong magmartsa kasama nila kinabukasan na.

Kasama rin namin sa Lakad Laban sa Laiban Dam ang Save Sierra Madre Network (SSMN) ni Bro. Martin Francisco. Si Bro. Martin ang ang opisyal na photographer ng aktibidad na iyon. Kasama rin namin sa martsa ang may mahigit isang daang katutubong Dumagat at Remontados, magsasaka, kababaihan, manggagawang bukid at taong-simbahan. Nagmartsa rin kasama namin si Governor Nap ng mga Dumagat. Dito ko rin nakilala si Sister Bing ng SSMN na sa kalaunan ay nakasama ko sa Philippine Movement for Climate Justice at sa Green Convergence. Ang islogan namin sa martsa: Save Sierra Madre, Stop Laiban Dam! Sa martsang ito ko natutunan kung paano magnganga, na isang kultura ng mga Dumagat. Nalaman ko rin kung ano ang CADT (Certificate of Ancestral DomainTitle). Nagdagdag ito sa dati ko nang alam na OCT (Original Certificate of Title) at TCT (Trasfer Certificate of Title) na lagi naming napapag-usapan sa KPML, lalo na sa mga kaso sa palupa’t pabahay ng maralita.

Ngunit bakit sila nagmartsa, at bakit ako sumama? Isa itong kilos-protesta laban sa pagtatayo ng Laiban Dam. Ang planong pagtatayo ng Laiban Dam na may sukat na 28,000 ektarya ay magpapalikas sa 4,413 pamilya mula sa pitong barangay. Ang ligal na protektadong kagubatan na maraming endemiko't nanganganib mawalang nilalang (species) ay malulubog sa ilalim ng tubig bilang bahagi ng dam o imbakan ng tubig, kasama na ang lupaing ninuno ng tribung Dumagat at Remontados. Pinaaalala ng mga nagmartsa na baka maulit ang nangyaring pagkalubog sa baha at pagkalunod ng marami sa hilagang lalawigan ng Quezon noong Nobyembre 2004 pag nagkabitak at nawasak ang planong Laiban Dam.

Ang Laiban Dam ay itatayo sa Kaliwa Watershed ng Sierra Madre. Ang lagakang-tubig (watershed) na ito ay isang yamang-tubig na kinikilala ng grupong Haribon na Important Biodiversity Area.

Sino ang magbabayad sa isasagawang dam ng gobyerno, sa pamamagitan ng MWSS (Manila Water and Sewerage System)? Ang mismong mga residente ng Kalakhang Maynila (Metro Manila o National Capital Region). Tataas ang presyo ng tubig para lang mabayaran o maibalik ang gastos ng pagtatayo ng dam na may halagang nasa isang bilyong dolyar ($1B) na maaaring lumobo pa sa dalawang bilyong dolyar ($2B) dahil sa tagal ng paggawa at laki ng gastos. Nararapat lamang na iprotesta ito dahil apektado ang kalikasan, lalo na ang buhay, kinabukasan, at kultura ng higit na nakararami. Isa itong proyektong sisira sa ekosistema.

Para sa mga nagmartsa, may mas magandang alternatibong dapat gawin. Dapat muling ibalik at pasiglahin ang nakakalbo nang kagubatan sa lagakang-tubig sa Angat, Ipo, at La Mesa. Dagdag pa'y patindihin ang kampanya kontra pagtotroso (anti-logging), at muling pasiglahin ang naririyan pang mga lagakang-tubig tulad ng Wawa Watershed upang mapalaki ang daloy ng tubig. Isa ring payak at matipid na paraan ang pagbaba ng pangangailangan sa tubig sa pamamagitan ng pagpapahusay pa sa serbisyo ng Manila Water at Maynilad, at huwag nang isampa pa ang bayarin sa mga konsyumer hinggil sa mga natatapon at di nagagamit na tubig (water wastage).

Natulog kami ng ikalawang araw sa isang paaralang elementarya sa Llavac sa Real, Quezon, at pagkagising namin ng umaga ay nag-ehersisyo muna kami bago kumain at muling magmartsa. Bawat umaga ay ganuon ang ginagawa namin - ligo, ehersisyo, kain, pahinga kaunti, at lakad na naman. Ginawa naming kainan ang bao ng niyog. May sumasalo sa aming mga lugar na tinutulugan namin tuwing gabi. Nakatulog kami, halimbawa, sa parokya ng San Sebastian sa Famy, Laguna, sa Antipolo SAC (Social Action Center), sa Ateneo de Manila University, sa Caritas Manila. Dinaanan din namin, nanawagan at nagrali kami sa harap ng opisina ng DENR (Department of Environment and Natural Resources) at sa NCIP (National Commission for Indigenous Peoples). Doon na sa Caritas ang huli kong araw (Nobyembre 11), at bandang hapon ay nagpaalam na ako sa kanila, sa mga kaibigan kong katutubo, at mga kasama sa kilusang makakalikasan. Ang mga katutubo naman ay nagmartsa pa kinabukasan sa Malakanyang.

Lungsod Quezon

Nobyembre 16, 2009