Ilang balakin sa pagbabalik

Trabaho agad pagkabalik sa bansa mula sa mahigit isang buwan sa France. Ito ang mga inihahanda ko ngayon:

1. Aklat para sa ika-50 anibersaryo ng kasal ng aking ama't ina sa Enero 2016.

2. Rebyu at pagsasaaklat ng salin ng Laudato Si sa wikang Filipino, Enero 2016.

3. Aklat ng mga tula hinggil sa Climate Pilgrimage para sa Enero-Pebrero 2016.

4. Paghahanda ng ilang salin para sa ika-400 anibersaryo ng kamatayan ni William Shakespeare sa Abril 23, 2016.

5. Patuloy na pananaliksik pangkasaysayan

6. At iba pa...

- gregbituinjr.

Laudato Si, naisalin na sa wikang Filipino

LAUDATO SI, NAISALIN NA SA WIKANG FILIPINO
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Maraming salamat sa mga kasama sa Climate Walk. Nang dahil sa kanilang pagtitiwala sa kakayahan ng inyong lingkod ay pinagsikapan kong isalin sa wikang Filipino ang Laudato Si, ang bagong Ensikliko ni Pope Francis. Sa ngayon ay natapos na ang salin sa wikang Filipino ng Laudato Si. Ilang editing na lang at maaari nang ilathala.

Ang Climate Walk ay isang mahabang lakaran mula Kilometer Zero (Luneta) hanggang Ground Zero (Tacloban) na ginanap mula Oktubre 2, 2014 hanggang Nobyembre 8, 2014, ang unang anibersaryo ng matinding bagyong Yolanda.

Nitong Hunyo 18, 2015, naglakad ang ilang kasapi ng Climate Walk mula sa Kilometer Zero hanggang Simbahan sa Remedios Circle sa Malate, kasama na ang ilang parishioner nito. Nagkaroon ng programa sa loob ng simbahan hinggil sa Ensiklikong pinamagatang Laudato Si, o "Praise Be!" na isinulat ni Pope Francis. Ito'y sulatin ng Simbahan hinggil sa kalagayan ng ating mundo, tungkol sa kahirapan at di pagkakapantay-pantay sa daigdig, at anong dapat nating gawin sa nagbabagong klima, o climate change.

Matapos ang programa, napag-usapan ng ilang kasapi ng Climate walk kung gaano kahalaga ang nilalaman ng Laudato Si at dapat itong maipaunawa sa mamamayan. Kaya kinausap ako nina Rodne Galicha ng Climate Reality at Naderev "Yeb" Saño, dating Commissioner ng Climate Change Commission, na maisalin ito sa wikang Filipino, na agad kong sinang-ayunan. Isang malaking karangalan na sa akin ipinagkatiwala ang pagsasalin ng mahabang dokumentong iyon, na umaabot ng 246 na talata at 82 pahina sa pdf file. Kaya agad kong sinaliksik ang dokumentong iyon sa internet at ang-download ng pdf file, na siya kong isinalin.

Sinimulan ko ang pagsasalin noong Hunyo 24 at ginawan ko ito ng blog sa internet upang makita na ng mga kasama ang unti-unting pagsasalin ng Laudato Si. At natapos ko naman ang salin noong Setyembre 16, 2015. Kaya umabot ito ng higit sa dalawa't kalahating buwan. Makikita ito sa http://laudatosi-bersyongpinoy.blogspot.com/. Bawat araw ay isinasalin ko muna ang limang talata, at ina-upload. Kumbaga, isinisingit ko sa gabi, o sa libreng oras sa araw ang pagsasalin.

Kung nagsimula ako ng Hunyo 24, at limang talata kada araw, dapat matatapos ko ang 246 na talata ng Agosto 12, 2015. (246 talata divided by 5 equals = 49.2 o 50 days)  Ngunit dahil sa dami ng trabaho, at may isinasalin ding ibang dokumento, ay nabinbin din ang pagsasalin ng Laudato Si. Nais ko sanang matapos iyon nang maaga. Noong Hulyo ay nakapagsalin ako ng 50 talata, Hulyo ay 120 talata, Agosto ay 25 lamang, at Setyembre ay 51 talata.

Mahirap din ang magsalin, dahil kinakailangan mong hanapin ang angkop na salin at kahulugan ng salita, at kung mayroon ba itong katumbas sa wikang Filipino. Nakatulong ng malaki sa pagsasalin ang English-Tagalog Dictionary, ni Fr. Leo English, ang UP Diksyunaryong Filipino, at ang Wikipedia.

Sa Wikipedia ko nakita ang salin ng Holy See, o Banal na Sede. Nakita ko naman sa English-Tagalog Dictionary, ni Fr. Leo English, ang salin ng dam sa Filipino, at ito'y saplad. Sa pahina 175 ng UP Diksyunaryong Pilipino nakita ko naman ang angkop na salin ng biodiversity (bá-yo-day-vér-si-tí) na nangangahulugang pagkakaiba-iba ng mga haláman at hayop, at ito'y saribuhay. Sa Wikipedia ay nakita kong ang salin ng cereal ay angkak o sereales.

Bilang makata, mahalaga ang mga salin sa wikang Filipino upang magamit sa pagtula, at maipaunawa sa iba na hindi dapat laging ginagawang Kastila ang mga wikang Ingles pag isinasalin sa wikang Filipino. Ang community na isinasalin ng komunidad (na sa Kastila ay comunidad) ay may salin pala sa wikang Filipino, at pamayanan ang tamang salin ng community sa wikang Filipino.

May mahirap ding hanapan ng salin, tulad ng aquifer - akwiper na nasa talata 38. An aquifer is an underground layer of water-bearing permeable rock or unconsolidated materials (gravel, sand, or silt) from which groundwater can be extracted using a water well. Hinanap ko ang katumbas nito sa UP Diksyunaryong Filipino at sa English-Tagalog Dictionary, ni Fr. Leo English, ngunit wala ito roon. Marahil may katumbas na salita ito sa wikang Filipino na alam ng mga mangingisda.

May salin din na tila hindi angkop, tulad ng salitang collateral sa talata 49 na ang salin ay ginarantiyahan, ayon sa English-Tagalog Dictionary, ni Fr. Leo English, p. 167. Kaya pag isinalin natin ang collateral damage, ito'y magiging ginarantiyahang pinsala, na palagay ko'y hindi talaga angkop. Dahil sa digmaan, ang sinumang sibilyang madamay sa digmaan, minsan ay itinuturing na collateral damage, o sa pagkaunawa agad, ito'y mga nadamay lang ngunit hindi dapat mamatay. Subalit pag isinalin mo na sa wikang Filipino, kung ang mga sibiliyang nadamay na iyon ay collateral damage, ibig sabihin ba, ginarantiyahan ang pinsala sa kanila? Hindi angkop.

Kaya mahalaga sa pagsasalin ang buong pag-unawa sa buong pangungusap at buong teksto upang hindi sumablay sa pagsasalin.

Gayunman, dadaan pa sa mas madugong editing ang natapos na salin upang matiyak na akma ang mga salin. Marami pang dapat gawin matapos ang buong pagsasalin, dahil bukod sa madugong editing ay ang pagdidisenyo nito bilang aklat at pagpapalathala.

Halina't tingnan ang salin ng Laudato Si sa:

http://laudatosi-bersyongpinoy.blogspot.com/.

Pambata nga lang ba ang Yakult at Milo?

PAMBATA NGA LANG BA ANG YAKULT AT MILO?

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nagtaka ako nang minsang bumili ako ng Yakult ay inalok ko ang mga kasama. Lahat sila ay tumanggi. At ang sabi ng isa, pambata iyan.

Ah, kaya pala. Ayaw nilang mag-Yakult kahit nais nila, dahil sa konotasyong para lang sa bata ang Yakult.

Sa isang opisina naman, pinagkakape ako, pero tumanggi ako. Ang ininom ko ay Milo. Sabi ng isang kasama, "Bakit ba ayaw mong magkape, at mas gusto mo ang Milo?"

Tugon ko, pampalakas ng katawan ang Milo kaysa kape. At idinagdag ko pa na sabi pa nga ng mga kontrabida sa pelikula ni FPJ, kaya raw kinakabahan ang isa niyang kasamang kontrabida ay dahil sa kakainom ng kape.

Para sa ilang kasama, ang Yakult at Milo ay pambata. Ngunit kung susuriin mo ang nakasulat sa puting garapa ng Yakult at pakete ng Milo, wala roong nakasulat na iyon ay pambata, bagamat may mga litrato ng batang atleta sa Milo. Ang meron na hindi kadalasang pinapansin ay ang mga bitamina at mineral na nakasulat doon na dapat basahin, at umano'y makukuha mo sa pag-inom niyon.

At ang mga bitamina at mineral na nakasulat doon ang dahilan kung bakit Yakult at Milo ang kadalasan kong iniinom at hindi kape.

Palagay ko, may paniwala silang pag tumatanda ka na, ang dapat iniinom na ay kape. Ngunit hindi iyon ang paniwala ko, kundi sa kabila ng tumatanda na ako ay gusto ko pa ring maging malusog ang aking pangangatawan.

Nuong bata pa kami, ang ibinibili sa amin ng tatay ko ay Sustagen. Parang tsokolate. Masarap, at talagang inaabangan namin pati ang patalastas nito sa telebisyon. Kaya pag napanood na namin ang patalastas, magtitimpla kami agad, lalo na pagkatapos ng mga palabas na cartoons na Voltes V, Mazinger Z, Daimos, Mekanda Robot, at iba pa. Bagong labas lang noon ang Sustagen sa pamilihan, at bago iyon, ang binibili namin lagi ay gatas na Alaska na malapot na inilalagay namin sa tsamporado, at Nido na pulbos.

Pero pambata nga ba ang Yakult at Milo? Sa mga komersyal sa telebisyon, mas ineengganyo ang mga bata na uminom nito upang lumakas sila. Kaya nga pulos mga bata ang modelo ng Yakult at Milo. Para sa mga nagnenegosyo nito, pangunahing puntirya nila sa negosyo ay ang mga bata. Kaya mga bata ang ineengganyo nila upang kumita ng malaki at tumubo. Ang mga bata kasi, pag sinabi kung ano ang gusto nila, ibinibili agad sila ng kanilang tatay o nanay. Ganyan ang kalakalan. May pinupuntirya silang uri ng tao na siyang tingin nila'y agad bibili ng kanilang produkto. Nang sa gayon ay kumita sila at hindi malugi sa negosyo.

Ngunit kung susuriin ang mga nakasulat sa garapa ng Yakult at pakete ng Milo, mas pinatatampok ang mga kinakailangang bitamina at mineral para lumakas ang katawan ng isang tao, bata man siya o matanda, may ngipin man o wala, may buhok man o kalbo, kayumanggi man o tisoy, piki man o sakang, mayaman man o mahirap. At ang sabi ko nga sa mga kasama, paano ka tatagal sa laban kung hindi mo iisipin ang iyong kalusugan?

Pampalakas ng katawan. Iyan ang nais kong laging sabihin sa kanila, hindi dahil sa ayaw kong magkape. Nais ko ring humigop ng kape, lalo na pag ako'y nasa lalawigan at pinaiinom ako ng kapeng barako. Aba'y kaysarap.

Ngunit masasabi ko pa rin, hindi lang pambata ang Yakult at Milo. Ito'y para sa lahat ng gustong maging malakas ang katawan at ayaw magkasakit.

Ang pagkilos ni Monique Wilson para sa karapatan ng kababaihan

ANG PAGKILOS NI MONIQUE WILSON PARA SA KARAPATAN NG KABABAIHAN

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Natuwa ako sa pamagat ng isang sulatin hinggil sa artistang si Monique Wilson. Ayon sa pamagat, "EXCLUSIVE: Monique Wilson focuses on women’s rights instead of showbiz" na sinulat ni Jeff Fernando para sa ABS-CBN. Makikita ito sa kawing na http://push.abs-cbn.com/features/25189/exclusive-monique-wilson-focuses-on-womens-rights-instead-of-showbiz/. Naibahagi ang kawing na ito sa facebook.

Bakit ako natuwa? Dahil napaisip ako kung ano talaga ang dahilan kung bakit nakikibaka siya para sa karapatan ng kababaihan. Sa pamagat pa lang, ang una kong naisip ay ang naging papel niya sa pelikulang Laro sa Baga kung saan naging asawa niya ang bidang lalaking si Carlos Agassi, ngunit inapi siya nito at iniwan. Ang ginawa niya ay hiniwa niya ang ari ng lalaki habang ito'y natutulog. Bida sa pelikulang ito ang magandang si Ara Mina.

Ang eksenang iyon ang agad pumasok sa utak ko, dahil marahil matindi ang dating ng eksenang iyon sa kanya bilang babae, bilang kasintahan, bilang asawa, bilang tagapagtanggol ng karapatan ng kababaihan. Sa pelikula, niligawan ni Ding (Agassi) si Emy (Wilson), at nabuntis ang babae. Dahil dito'y ikinasal sila sa pamamagitan ng shotgun wedding, kung saan ang ama ng babae na pinapelan ni Dick Israel ang siyang pasimuno.

Matindi ang sekwal sa pelikula, lalo ang pang-aabusong sekswal, pagkat hindi lang ito nakapaikot kina Ara Mina (Dee) at Carlos Agassi (Ding), kundi sa ina ni Ding na si Angel Aquino, dahil sa bandang huli, ang libog ng lalaki'y pinaraos niya sa kanyang ina. Ang ganitong pelikulang may mga gawad parangal ay nakapagpapaisip ng malalim, lalo na sa kababaihan, kaya naisip ko ang matinding impresyon nito kay Monique.

Binasa ko ang balita, si Monique Wilson ay isa nang Global Coordinator ng One Billion Rising at walang tigil ang kanyang pagbisita sa iba't ibang bansa para sa mga proyekto nila. Sinabi ni Monique sa panayam, "Nakakakuha ako ng energy sa mga communities talaga. You know our amazing community nanays and the young people sa community, you know lahat ng issues na ipinaglalaban natin for One Billion Rising are their daily reality." 

At idinagdag pa niya, "Yung calling na talagang nasa loob ko na to really serve more kasi you know what, I’ve been in show business for how long ang tagal tagal na. I’ve been in the theater since I was nine. I feel so blessed with my career ang dami ko na nagawa kaya it’s time to give back. Sometimes nami-miss ko talaga pero mababalikan mo naman lahat ‘yan, ‘di ba? I’m only 44 so feeling ko rin there’s so much you can do if you go back pero ang mga urgency ng mga issues ngayon concerning women and girls it cannot wait na.”

Hinanap ko kung babanggitin niya na isa sa nakapagpamulat sa kanya ang papel niyang ginampanan sa pelikulang Laro sa Baga bilang inaping asawa ngunit wala. Marahil ay nasa ibang panayam, o marahil ay wala. Ngunit palagay ko'y isa sa nakapagmulat sa kanya ang kanyang papel sa pelikula. Kaya naiisip ko na lang na marahil, may diin sa kanyang diwa ang danas at aral ng kanyang papel sa pelikulang iyon upang kumilos para sa karapatan ng kababaihan. Ang pelikulang Laro sa Baga ay mula sa nobela ng namayapang batikang manunulat at nobelistang si Edgardo M. Reyes. Si Reyes ang isa sa limang tungkong kalan ng pangkat na Mga Agos ng Disyerto, isang samahan ng mga kwentistang makamasa, na nagdiwang ng kanilang ika-50 o ginintuang anibersaryo nitong 2014. 

Napanood ko ang pelikulang Laro sa Baga, hindi sa sinehan, kundi sa isang parangal at pagtitipon ng mga taong umiidolo kay Edgardo Reyes ilang araw o linggo pagkamatay nito. Doon ko nakadaupang-palad ang dalawa pang natitirang kasapi ng Mga Agos sa Disyerto, ang mga manunulat na sina Efren Abueg at Rogelio Ordoñez.

Kung ang papel ni Monique Wilson sa pelikulang Laro sa baga ang isa sa nakapagmulat sa kanya sa pakikibaka para sa karapatan ng kababaihan, nakita ko naman ang papel ko bilang manunulat bilang tagapagkwento ng mga totoong nangyayari sa lipunan at bilang impluwensiya sa mga mambabasa upang kumilos, lalo na sa pakikibaka para sa ating karapatan. Hindi ko man natagpuan ang aking hinahanap sa artikulo, ang maisip lamang na marahil ay isa ang Laro sa Baga sa nakaimpluwensiya kay Monique ay sapat na upang aking pagbutihin ang bawat pagkatha ng kwento, sanaysay at tula.

Maraming salamat, Monique, dahil isa kang inspirasyon sa maraming kababaihan, lalo na sa estado mo bilang isang internasyunal na aktres. Mabuhay ka at ang iyong pagkilos para sa kababaihan.

Ang kababaihan ang kalahati ng daigdig. At sabi nga sa Kartilya ng Katipunan na itinaguyod ng mga bayaning sina Andres Bonifacio at Emilio Jacinto: "Ang babae ay huwag mong tingnang isang bagay na libangan lamang, kundi isang katuwang at karamay sa mga kahirapan nitong buhay; gamitin mo nang buong pagpipitagan ang kanyang kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhatan at nag-iwi sa iyong kasanggulan.” Halina't bigyan natin ng pantay na pagtingin ang lalaki't babae, at ang lahat ng tao, at igalang ang bawat isa. Sadyang mahalaga ang pagpapakatao at pakikipagkapwa-tao. At ito, sa wari ko, ang nais sa ating ipaabot ni Monique Wilson.

Sabayan natin ang mga kababaihan sa kanilang pagkilos para sa pantay na karapatan, hindi lamang tuwing Marso 8, na Pandaigdigang Araw ng Kababaihan (International Women's Day), hindi lamang tuwing Nobyembre 25, Pandaigdigang Araw Upang Mapawi ang Karahasan Laban sa Kababaihan (International Day for the Elimination of Violence Against Women), kundi sa bawat araw na sila'y ating nakakasalamuha.

Panghuli, isa pa kung bakit natuwa ako kay Monique ay dahil sa kanya ipinangalan ng nakatatanda kong kapatid na babae ang ikalawa niyang anak na babae, na pamangkin ko at inaanak na si Monique. Ipinangalan iyon sa kanya ng aking Ate dahil idolo siya ni Ate sa kanyang pag-awit, dahil pareho rin silang maganda ang tinig at magaling umawit.

Lahat ng katinig sa Abakada ay maaaring magamit sa TI_A

LAHAT NG KATINIG SA ABAKADA AY MAAARING MAGAMIT SA TI_A

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa Palaisipan ni Jose Marie Gallego sa lingguhang magasing Liwayway na may petsang Agosto 3, 2015, pahina 46, may isang tanong doon na hindi ko agad nasagutan. Apat na titik, ngunit may himaton naman. May sagot na iyong tatlong titik at isang titik na lamang ang kulang upang mabuo ang buong palaisipan. Ang sukat ng nasabing palaisipan o krosword ay 15 x 15, o 15 kahon sa pahalang at sa pababa.

Sa 10-Pahalang, ang tanong ay 'Anino'. Ang nabuo nang sagot ay TI_A. Sa 12-Pababa, ang tanong ay 'Palayaw ng babae', at ang nabuong sagot a _IRA. Maraming palayaw ang babae na maaaring Cira (palayaw ng Ciera), Dira (palayaw ng Indira, tulad ng pangalan ni Gandhi), Lira (na tinutugtog) o Mira (apelyido ng nakalaban noon ni Pacquiao sa boksing). Hindi maaaring ang sagot sa 'Anino' ay CIRA, dahil di palasak gamitin ang titik C sa wikang Filipino, maliban sa mga pangalan ng tao, kaya walang TICA. Hindi rin maaari ang DIRA, dahil wala akong alam na salitang TIDA. Kung LIRA naman, ang sagot sa anino ay TILA na hindi tugma, at kung MIRA, ang sagot sa anino ay TIMA, na hindi rin tugma, at wala akong alam na salitang tima. Kaya ang ginawa ko'y kinuha ang isang diksyunaryo upang tingnan kung ano ang angkop na salita.

Hinanap ko ito sa UP Diksyunaryong Filipino, at nais kong tingnan lahat ng katinig na lalapat sa sagot. Sinimulan ko sa tiba, sumunod ay sa tida, hindi sa tika (sumusunod na kasi sa bagong alpabeto ang nasabing diksyunaryo kung saan kasama na ang c, f, j, q, v, at x na nasa wikang Ingles). Iba ang natagpuan ko. Halos lahat ng titik sa lumang abakada ay may salitang maaaring ilapat sa TI_A.

Ginamit ko ang lahat ng katinig ng lumang alpabeto o Abakada natin. Ibig sabihin ay labinlimang katinig - b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, at y. At lahat ay may salitang lalapat para sa TI_A. Halina't isa-isahin natin.

tiba - pagputol ng puno ng saging; pagtanggap ng malaking bayad, pabuya o panalo

tika - pagsisisi

tida - dilaw na sinulid, ayon sa mga Ifugao

tiga - kolokyal ng tiga-; tigas sa Sebuwano at Waray

tiha - Waray o Espanyol sa tisa

tila - pagtigil ng ulan; animo, mistula, wari

tima - maliit na insekto sa damit

tina - pangkulay sa tela, buhok, at iba pa

tinga - munting pagkaing sumingit sa pagitan ng mga ngipin

tipa - pagtugtog ng intrumentong may tiklado tulad ng piyano o paggamit ng kasangkapan upang makasulat tulad ng makinilya o kompyuter

tira - pamumuhay sa isang pook; naiwan o naitabi

tisa - ginagamit na pang-atip; sa bilyar naman ay pulbos na inilalagay sa dulo ng tako

tita - tiyahin, kapatid o pinsang babae ng ama o ina

tiwa - parasitikong bulate sa tiyan ng baboy

tiya - kapatid o pinsang babae ng ama o ina; tita

Ang isinagot ko sa 10 Pahalang ay TILA, dahil sa pagbabakasakaling mali ang tanong na 'Anino' na dapat ay 'Animo' na tutugma sa sagot. Sadyang nakatutulong ang palaisipan upang maisip ang mga hindi agad maisip, tulad ng paghahanap sa angkop na nawawalang titik sa TI_A.

Siyanga, nabili ko ang magasing Liwayway sa Quezon Blvd. sa Quiapo sa halagang P25.00, 52 pahina kasama ang pabalat. At pitong taon na lang, sa 2022, ay sentenaryo na nito.

Ilang estilo sa editing

Pagbati sa aking mahal na kaeskwela

padalang personal kay Fides sa facebook

padala sa grupong Nazarethan 85 sa facebook

Salin ng "marginalized sector" ay "mamamayang sagigilid"

Ang tulang "KAY CELIA" ng makatang sina Ben Jonson at Francisco Balagtas

ANG TULANG "KAY CELIA" NG MAKATANG SINA BEN JONSON AT FRANCISCO BALAGTAS 

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sino ba si Celia? At bakit kayraming mga makatang siya ang pinag-aalayan ng pagsinta? Tunghayan natin ang dalawang makata, isang Ingles at isang Filipino, na nag-alay ng tula sa babaeng nagngangalang Celia.

Noong taon 1616 nakatha ang Song: To Celia ng makatang Ingles na si Ben Jonson (1572-1637). Noong 1836 naman tinatayang nakatha ni Francisco Balagtas (1788-1862) ang Florante at Laura kung saan inalay niya ito sa isang nagngangalang Celia. May 22 saknong ang tulang Kay Celia ni Balagtas, bago ang 6 na saknong na Sa Babasa Nito, at ang 399 na saknong na Florante at Laura.

Nakita ko ang "Song: To Celia" ni Ben Jonson sa aklat na Discovering Literature, nina Hans P. Guth at Gabriele L. Rico, pahina 902, na inilathala ng A Blare Press Book. Ang pinangsanggunian ko naman ng "Kay Célia" ay mula sa bagong edisyon (2003) ng aklat na Florante at Laura ni Balagtas na may mga pagsusuri at anotasyon ni Virgilio S. Almario, pambansang alagad ng sining para sa panitikan, pahina 47-50. Ibinatay ito sa limbag noong 1861 ng Imprenta de Ramirez y Girauder.

Ayon sa talasalitaan sa pahina 139 ng Florante at Laura, Bagong Edisyon (2003) ni Virgilio S. Almario, si Celia ay "sinasabing palayaw ni Balagtas sa kanyang mutyang si Maria Asuncion Rivera; ngunit maaaring isang pagtawag din kay Sta. Cecilia na musa ng musika." Parehong tinuturing na awit ang tula nina Balagtas at ng banyagang makatang si Ben Jonson. At marahil ay maganda ring alay ang mga iyon sa musa ng musika na si Sta. Cecilia. Ang "Kay Celia" ni Balagtas ay napakahusay namang isinalin sa wikang Ingles ng makatang Marne Kilates. 

Ayon pa sa pananaliksik, si Celia ay isang mahalagang tauhan din sa dulang As You Like It ng makatang Ingles na si William Shakespeare, na nang taon nang naisulat ni Ben Jonson ang kanyang tulang Song: To Celia, ay taon din ng kamatayan ni Shakespeare. Dagdag pa rito, ang Celia umano ay mula sa wikang Latin na "caelum", na nangangahulugang "langit". At dahil nagmula rin ito sa Cecilia, maaari din itong mangahulugang "bulag" o "musika", (Wikipedia).

Halina't namnamin natin ang mga tulang alay nila sa kani-kanilang Celia.

SONG: TO CELIA (1616)

Ben Jonson 

Drink to me only with thine eyes,

And I will pledge with mine;

Or leave a kiss but in the cup,

And I'll not look for wine.

The thirst that from the soul doth rise,

Doth ask a drink divine:

But might I of Jove's nectar sup,

I would not change for thine.

I sent thee late a rosy wreath,

Not so much honoring thee,

As giving it a hope, that there

It could not withered be.

But thou thereon didst only breath,

And senst it back to me;

Since when it grows and smells, i swear,

Not of thyself, but thee.

AWIT: KAY CELIA

Ni Ben Jonson

Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

15 pantig bawat taludtod

Tagayan mo ako ng iyong mga mata lamang

At ako'y mamamanata nitong abang sarili;

O mag-iwan kaya ng halik subalit sa tasa,

At ako'y hindi na maghahagilap pa ng basi.

Ang uhaw na mula sa aking kaluluwa'y buhat

Sa inaasam-asam na basing may pagkasanto:

Subalit ako man sa lagdò ni Jove'y hihigop

Ako'y hindi magbabago alang-alang sa iyo.

Pinadalhan kita nito lang ng rosas na putong,

Ito'y hindi upang ikaw ay bigyang-karangalan,

Na animo'y nagbibigay ng pag-asa, na roon

Ay hindi na nga malalanta-lanta pang tuluyan.

Ngunit ikaw kapagdaka'y humihinga na lamang,

At iyong ibinalik iyon sa aba mong lingkod;

Subalit nang lumago iyon at humalimuyak,

Ako'y sumusumpa, hindi roon, kundi sa iyo.

Ito ang pagpapakilala kay Ben Jonson, batay sa Biographies of Poets sa nasabi ring aklat, pahina 1803: "Ben Jonson (1572-1637), callled by one critic 'the most scholarly of all Elizabethan playwrights,' worked for a time at bricklaying, his stepfather's trade. Jonson's real love, however, was the theather, and after military service he became attached to a company of actors as player and playwright. His 'Every Man in His Humour' was performed in 1598, with Shakespeare in the cast. Jonson also wrote love lyrics and songs for his many plays and masques."

Ito naman ang tulang "Kay Celia" ni Francisco Balagtas, na maaari ding inaawit, dahil ang turing nga sa buong Florante at Laura ay isang awit. Binubuo ito ng dalawampu't dalawang saknong, at narito ang unang anim na saknong:

KAY CÉLIA

ni Francisco Balagtas

1 Kung pagsaulan kong basahin sa isip

ang nangakaraang araw ng pag-ibig

may mahahagilap kayang natititik

liban na kay Céliang namugad sa dibdib?

2 Yaong Céliang laging pinanganganibang

baka makalimot sa pag-iibigan,

ang ikinalubog niring kapalaran

sa lubhang malalim na karalitaan.

3 Makaligtaan ko kayang di basahin

nagdaang panahon ng suyuan namin?

Kaniyang pagsintang ginugol sa akin

at pinuhunan kong pagod at hilahil?

4 Lumipas ang araw na lubhang matamis

at walang natira kundi ang pag-ibig,

tapat na pagsuyong lalagi sa dibdib

hanggang sa libingan bangkay ko'y maidlip.

5. Ngayong namamanglaw sa pangungulila,

ang ginagawa kong pag-aliw sa dusa:

nagdaang panaho'y inaalala,

sa iyong larawa'y ninitang ginhawa.

6 Sa larawang guhit ng sa sintang pinsel

kusang inilimbag sa puso't panimdim,

nag-iisang sanglang naiwan sa akin

at di mananakaw magpahanggang libing.

Ang Célia na si Maria Asuncion Rivera ng Pandacan sa Maynila ang Céliang pinatutungkulan ni Balagtas, na mapapatunayan na rin sa ika-22 saknong ng kanyang "Kay Célia":

22 Ikaw na bulaklak niring dili-dili,

Céliang sagisag mo'y ang eMe A eRe;

sa birheng mag-ina'y ipamintakasi

ang tapat mong lingkod na si eFe Be.

Célia. Iniiibig ng dalawang makata. Inspirasyon ng mga makata. Pinag-aalayan nila ng tunay na pag-ibig, ng pagsintang animo'y abot hanggang langit. At marahil may iba pang makatang nag-alay din ng kanilang tula sa sinisinta nilang nagngangalan ding Celia.

Dahil dito'y naisipan kong lumikha rin ng sariling bersyon ng tulang "Kay Célia":

KAY CELIA

ni Gregorio V. Bituin Jr.

13 pantig bawat taludtod

Sino ang Célia nina Balagtas at Jonson?

Tila sila'y magandang dilag ng kahapon!

Natititik sa diwa't puso nilang yaon

Ang Céliang walang kamatayan ng panahon!

Ang ngalang Célia ba'y simbolo ng siphayo?

O ito'y tatak ng sanlaksang panibugho?

Tulad nila'y may Célia akong nasa puso

Na buong pag-ibig ang ipinangangako!

Ang Célia'y simbolo, iba man ang pangalan

Ng babaing sinisinta't iniingatan

Kung diwata siya ng buong kagiliwan

O, kaysarap ibigin ng Céliang naturan.

Sa Célia ng makatang Jonson at Balagtas

Ang pagsinta nga'y inspirasyong walang kupas

Na maaaring mawala sa maling landas

Ngunit sa sugatang puso pa rin ay lunas.

Pinoy Chess Grandmaster Wesley So, Naglalaro na para sa Amerika

PINOY CHESS GRANDMASTER WESLEY SO, NAGLALARO NA PARA SA AMERIKA
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nagulat ako sa aking nabasa sa Philipine Star, pahina A24, petsang Pebrero 1, 2015. Ayon sa ikaanim na talata sa kolum na Let's Play Chess ni National Master (NM) Edgar de Castro, "There was a logjam for second among four young GMs, half-a-point behind at 8.5. In tie-break order, the 24-year-old Frenchman Maxime Vachier-Lagrave was declared second, followed by Dutch Anish Giri (20), American Wesley So (21) and Chinese Ding Liren. These are the young stars that most expect to be the next generation of regular major tournament winners."

Di ako makapaniwala. Nagkamali ba ako ng basa, o namali ng pagkakasulat ang kolumnista? American Wesley So. Di ba't dapat ay Filipino Wesley So?

Nais kong siguruhin na mali ang kolumnista o mali ako. Kaya agad kong nagsaliksik.

Ito ang nakasulat sa Wikipedia: "Wesley Barbasa So is a Filipino chess grandmaster representing the United States. So is a former chess prodigy and the eighth youngest grandmaster on record."

Sa chessgames.com naman ay maliwanag na nakasulat: "In 2013, he moved to live and study in the USA at Susan Polgar's chess academy in the University of Webster in Texas, and in 2014 he officially shifted his chess affiliation to the USA. He is now officially the USA's #2 player, as well as the #2 player in the Americas."

Totoo pala. Lumipat na siya sa bansang Amerika. At siya ang pangalawang pangunahing player ng Amerika. Ang nangunguna ay si Gata Kamsky na dating Ruso na naglalaro na rin para sa Amerika.

Ipinanganak si Wesley so sa Bacoor, Cavite noong Oktubre 9, 1993. Natuto siyang maglaro ng chess sa edad na anim, at nagsimulang sumali sa mga torneo sa edad na siyam. Nakamit niya ang kanyang chess grandmaster norm noong edad katorse pa lamang siya at itinuturing siyang pangwalo sa pinakabatang chess grandmaster sa buong mundo.

Marami nang chess masters na malaki ang naging kaugnayan sa Pilipinas, tulad ni Super Grandmaster Bobby Fischer ng Amerika na nanirahan sa Baguio City. Si GM Viswanathan Anand ng India, na kamakailan ay naging contender sa world chess championship na ipinanalo ni world chess champion Magnus Carlsen ng Norway, ay nag-aral sa Pilipinas. Ngunit sila'y pawang mga dayuhan. Tanging si Wesley So lamang ang Pilipinong chess grandmaster na lumipat na ng nasyunalidad.

Si Wesley So ang world's 7th youngest chess grandmasters in the world noong 2007. Siya ang tinanghal na world's number 10 nang manalo siya ng $100,000 first prize sa Millionaire Chess Open nang talunin niya si Webster University teammate Ray Robson sa final round ng kumpetisyon noong Oktubre 2014 sa Las Vegas.

Bago siya lumipat para maglaro bilang kinatawan ng Amerika sa chess, lumiham muna siya kay Prospero Pichay Jr., na siyang pangulo ng National Chess Federation of the Philippines, at dating kongresista. Ayon sa liham, nais ni So na maglaro para sa American Chess Federation ngunit siya pa rin ay "proud to be Filipino, and I will always be a Filipino at heart."

Ang pamilya ni So ay nanirahan na sa Canada, habang siya naman ay nag-aaral sa Webster University sa Amerika, at plano niyang doon na permanenteng manirahan. Ayon sa kanyang liham, na nasa blog ng kanyang gurong si Susan Polgar ng Hungary:

"This is where I will have the opportunity to improve my chess, and make a decent living as a professional player. I want to be able to play in top level tournaments ... to get to the next level."

"I respectfully ask that you grant me this opportunity and consent my transfer."

"If you choose not to approve my transfer request, I have no way of paying the 50,000 euros fees to the NCFP. Therefore, I will have no choice but to sit out another year to fulfill my full two year waiting period so no transfer fees are needed. This will not benefit the NCFP at all. However, it will severely slow down my progress by not being able to play in official FIDE events such as the World Cup, World Blitz and Rapid Championships, etc. I will be forced to miss the next World Championship cycle."

"This is not an easy decision. But it is the best decision for me to have a chance to be a top 10 player in the world, and perhaps one day fight for the World Championship crown. I hope you will support my decision and allow me to make this change immediately so I can have a chance to chase my dream without losing more valuable time at this very important age," ayon pa sa liham ni So.

Ang desisyong ito ni So ay suportado ni Asia's First chess grandmaster Eugene Torre ng Pilipinas. Ayon kay Torre sa panayam ng Rappler: "We have to give 101% full support to Wesley because he’s now in a position where he knows he would be the only one to know what is best for him because we are not there. “I think he is getting a serious training there, then we should give him the full support because he’s already in the position to be ambitious to become a challenger and even to become world champion."

Ayon pa sa Rappler, sinabi ni Torre hinggil kay So: "he has no intention of giving up his Filipino citizenship; his motivation is to play amongst the best talents possible."

Paliwanag nga ni Wesley So, “First of all, I'll be their number 2 player behind (Hikaru Nakamura) who is the number 7 chess player in the world. And so I’ll be able to work with stronger players. That's one of the things I like when I moved here to the Webster University because and I’m working with strong grandmasters and I’m working with them everyday.”

Ito ang posisyong sinusuportahan ni Torre. Ayon pa kay Torre, “He wants only to represent the US federation but he’s not renouncing his citizenship as a Filipino. He’s still a Filipino, that’s why the more reason we should give our full support for his ambition.”

Naglalaro man bilang kinatawan na ng Amerika si Wesley So, dapat pa rin natin siyang ipagmalaki. Tulad nga ng sinabi niya, kahit naglalaro na siya para sa Amerika, siya pa rin ay  "proud to be Filipino, and I will always be a Filipino at heart."

Maraming kilalang grandmaster na ang tinalo ni So, tulad ni dating No. 1 chess contender na si Vassily Ivanchuk ng Ukraine, at kamakailan lamang ay tumabla si So, na hawak ang itim na pyesa, laban kay world champion Magnus Carlsen sa 2015 Tata Steel chess tournament.

Sa ngayon, inabot na ni So ang Elo rating na 2755, ayon sa Phil. Daily Inquirer. Ang sinumang makaabot ng Elo rating na 2700 ay pasok na sa mga super elite ng chess. Si GM Eugene Torre naman ay nasa 2448 ang Elo rating sa FIDE (World Chess Federation).

Bilang chess grandmaster na Pilipino na naglalaro na para sa Amerika, patuloy nating suportahan ang mga laban at pangarap ni GM Wesley So, hanggang sa makamit niya ang kanyang pangarap na magkaroon ng world chess champion mula sa Pilipinas. Mabuhay ka, GM Wesley So!

Pinaghalawan:
Philippine Star, p. 24, Feb. 1, 2015
Wikipedia.com
www.chessgames.com
http://www.gmanetwork.com/news/story/71933/sports/so-is-now-rp-s-youngest-gm-world-s-7th-youngest
http://www.gmanetwork.com/news/story/365011/sports/othersports/phl-loses-chess-whiz-wesley-so-to-the-us
http://grandslam.chessdom.com/corus-2009/corus-day-4
http://sports.inquirer.net/159594/wesley-so-settles-for-2755-rating-world-no-12

Samantala, nalutas daw ng mga langgam ang isang problema sa chess noon. Halina't basahin ang kwento sa link na ito:
Ants solve ancient chess problem
http://www.gmanetwork.com/news/story/347481/scitech/science/ants-solve-ancient-chess-problem